Is er nog iemand die niet weet wie Don Lawrence is? Het zullen er niet veel zijn. Lawrence (London, 1928), is sinds 1968 niet meer weg te denken uit achtereenvolgens Sjors, Pep, en Eppo Wordt Vervolgd. Ook leverde hij regelmatig illustraties voor het blad Kijk. Er is veel over hem geschreven in het verleden. Tien jaar geleden bijvoorbeeld liet Henk J. Meier, in Stripschrift, weinig heel van Don Lawrence en zijn vaste scenarist uit die tijd, Mike Butterworth, omdat hun strip Trigië fascistoïde trekjes vertoonde. Rond dezelfde tijd stopte Lawrence met het tekenen van die strip en ging hij zich wijden aan een nieuwe held: Storm! (voor informatie over Storm zie onder andere de special van uitgeverij Oberon uit 1984 en Striprofiel 58/59). Arco van Os zocht Don Lawrence op in Engeland en probeerde daar de tekenaar wat beter te leren kennen.

Waarom ga je niet op het vasteland van Europa wonen? Daar zit je publiek! Don Lawrence: Ik vraag me dat zelf ook wel eens af, maar uiteindelijk vind ik het toch fijner om elke keer weer terug te keren naar Engeland, omdat niemand me hier kent en ik daardoor in de anonimiteit kan werken. Het nadeel is dat dit land steeds rechtser wordt. Ik ben zeer zeker niet verliefd op Margaret Thatcher! Je hebt sinds kort ook een assistent, Liam Sharp. Gaat hij je helpen met Storm? Ja, het is de bedoeling dat hij hier komt leren en werken nadat hij zijn examens heeft afgerond. Hij is in 1985 met mij mee geweest naar Breda en hij vond het daar fantastisch. Hier in Engeland is zoiets helaas niet mogelijk. Op het vasteland wordt wat dat betreft veel meer georganiseerd: Lucca, Sierre en dergelijke. Ik was dit jaar uitgenodigd voor Sierre en daar ben ik een week geweest. Ik heb er gelijk m'n vakantie aan vast geknoopt. Maar om op Liam terug te komen, het is de bedoeling dat ik een soort aanvulling voor hem word van de kunstacademie. Bepaalde technieken, waarin hij nu nog niet uitblinkt, zal ik hem aan moeten leren. Er is een regeling getroffen met de locale kunstacademie die inhoudt dat hij enige dagen per week bij hen doorbrengt en de rest van de week bij mij. Het probleem is dat de mensen uit de kunstwereld eigenlijk niet willen dat hij striptekenaar wordt. De idee dat een strip rotzooi is, leeft hier nog zeer sterk, dus zijn docenten maken het hem erg moeilijk. Zelf is hij er absoluut van overtuigd dat striptekenen hem in het bloed zit, maar hij heeft veel moeite zijn omgeving te overtuigen. Als je hier aan strips werkt, wordt dat door de mensen om je heen beschouwd als pornografie; het is geen kunst. De mensen keren je de rug toe. Het heeft bij mij ook heel lang geduurd voor ik hier geaccepteerd werd. Het heeft veel tijd nodig. Er komen nu veel mensen bij mij over de vloer; vrienden die ook kunstenaar zijn, waarderen wat ik doe en het ook mooi vinden. Keith Watson was laatst hier en ik heb met hem een lang gesprek gehad. Hij had het op dat moment heel moeilijk met zijn strip Roel Dijkstra. Hij was namelijk in Breda geweest en had daar met een jongetje gesproken die een fan was van het werk van Jan Steeman en die hem duidelijk gemaakt had, dat hij nooit dat niveau kon bereiken. Keith is daarna nooit meer naar Holland gegaan! Hij is heel gevoelig voor dat soort dingen. Ik zelf ga er altijd van uit dat je nooit iedereen tevreden kan houden, maar hij kan dat niet. Het is een hele aardige man, maar hij is heel Engels. Jij niet? Nee, ik niet. Engelsen hebben veel dingen waar ik niet van hou. Ik haat bijvoorbeeld nationalisme. Ik vind landsgrenzen heel beperkend op allerlei soorten manieren. Je creëert dan opmerkingen als 'Ons land is beter dan jullie land'. Denk maar aan de Fransen met hun cultuur; ze denken echt dat zij dat uitgevonden hebben. Ik vind dat kunst grenzen moet doorbreken. Toch woon ik graag in Engeland, alleen al vanwege de eerder genoemde anonimiteit. Als ik in Nederland zou wonen, zou ik waarschijnlijk geen moment rust hebben. Niemand kent je hier, ook in het dorp weet bijna niemand wat ik doe. Als ik ze zou vertellen dat ik in Nederland heel beroemd ben, dat ik daar zelfs een fanclub heb, zouden ze denken dat ik een grapje maakte. Het plaatst je elke keer weer met je beide benen op de grond. Je bent in Breda geweest, flink bejubeld door je fans en je voelt je geweldig en dan bij terugkeer: WHAM! Je bent ineens weer een normaal mens! Mijn familie werkt daar gelukkig ook heel fijn aan mee, geweldig is dat. Je gaat opeens alles weer in z'n juiste proporties zien. Wat ik bedoel is dit: Breda is fantastisch, iets wat elke tekenaar zo nu en dan eens nodig heeft, maar beroemdheid is in wezen niet belangrijk, want uiteindelijk kom je toch weer achter je tekentafel te zitten en wordt er van je verwacht dat je iets presteert dat kwaliteit heeft. Of de mensen het mooi vinden of niet, je blijft de zelfde problemen houden. Groepsvorming Wat vind je van het hele fanclub-gebeuren in Nederland? Ik begrijp het niet helemaal. Ik ben nog nooit een fan geweest van iets of iemand, dus het gevoel om bij zo'n club te behoren heb ik nooit gekend. Het is voor mij allemaal heel vreemd en geheimzinnig. Het zal wel een mode-verschijnsel zijn, dat op een gegeven moment wegebt. De goede fanclubs, met een solide basis, blijven waarschijnlijk over. Ik sprak gisteren met mijn kinderen over het feit dat veel jongeren tegenwoordig cool willen zijn. Het is een complete manier van leven voor jongeren! Een magisch woord: C-O-O-L, cool. Het betekent dat je erbij hoort, dat je betrokken bent bij wat er om je heen gebeurt. Het is ook een modeverschijnsel, het heeft te maken met je imago, met wie en wat je wilt zijn. Ik kan dat niet begrijpen: jezelf constant aanpassen, zodat je een soort cliché wordt. Als je bij een bepaalde groep jongeren wilt horen, moet je bijvoorbeeld van AC/DC houden, speciale kleding dragen, enzovoort. Het zijn allemaal subculturen, elk met z'n eigen strakke disciplines. Ik haat het, het is zo antiek individualistisch. Als je even afwijkt van de regels, word je meteen gecorrigeerd, want je bent dan niet cool. Het is toch afschuwelijk? Stel je eens voor, dat je geweldig veel houdt van klassieke muziek. Als je bij zo'n groep hoort en het wordt bekend, dan lig je eruit! Het is allemaal zo beperkend, want je kan ook geen vrienden hebben bij een andere groep. Jezelf kunnen zijn is één van de belangrijkste dingen van het leven, het gaat er niet om bij wie je hoort. Helaas hebben veel 16- en 17-jarigen dat gevoel tegenwoordig. Ik begrijp wel waarom, maar mijn instinct zegt altijd: Ik ben mezelf en wat anderen vinden interesseert mij geen barst! Ik heb eigenlijk medelijden met ze. Neem mijn jongste zoon, hij moet z'n haar op een bepaalde manier dragen, voorgeschreven (merk)kleding dragen, alles is voor hem uitgewerkt. Ik zei tegen hem: 'Hoe zit het met jou als mens, met je eigen keuzes?' en hij snapte niet waar ik het over had. Ik denk dat het vanzelf overgaat als hij z'n gevoel van onveiligheid kwijt is, maar de druk op jongeren is tegenwoordig heel groot. Ze willen allemaal heel stoer zijn, maar tegen wie vechten ze uiteindelijk? Tegen zichzelf toch? Alles is gebaseerd op de vragen 'Wie ben ik?' en 'Waar sta ik in de maatschappij?' Die maatschappij heeft ook z'n eigen regels: Jongens huilen niet! Inderdaad, alles is beschreven. Hier in Engeland hebben we de uitdrukking ?Keeping up with the Jones'?, de Jones' zijn dan de buren die je moet kunnen evenaren. Als zij een nieuwe auto hebben gekocht, dien je zelf ook een nieuwe te kopen. Zij nieuwe gordijnen, jij nieuwe gordijnen. Afschuwelijk! Je bestaat dan misschien wel in de ogen van de buren, maar je bestaat niet voor jezelf. Het is een verwerping van je eigen individualiteit, heel droevig. Als ik tegen kennissen zeg dat ik van de muziekstroming heavy metal hou, dan is hun eerste reactie: 'Op jou leeftijd?'. Wat ik volgens hen mooi zou moeten vinden is de muziek van Perry Como en Frank Sinatra. Ik haat Perry Como en Frank Sinatra!! Ik wil niet terug naar vroeger. Het verleden is vervelend, het heden opwindend en de toekomst zal misschien nooit bestaan! Ik hou van de energie van heavy metal-muziek, want zolang er nog leven is, is dat het geluid van het leven. We leven nu! De kinderen lieten me gisteren dia's zien van vroeger, toen ik nog met mijn eerste vrouw getrouwd was. Ik keek ernaar, maar het is net een geschiedenisboek, het heeft niets te maken met de persoon die ik nu ben. Gedeeltelijk misschien, maar om er naar te kijken en er romantisch aan terug te denken, dat vind ik afschuwelijk. Het zou een soort toegeven zijn aan de idee 'Het heden is vervelend, het verleden fantastisch' en daar wil ik niet aan. Wij praten op dit moment met elkaar en dat is realiteit. Gisteren is verleden tijd en is niet belangrijk voor mijn leven vandaag. Als ik zou zeggen dat gisteren fantastisch was en vandaag niet, dan ben ik op een bepaalde manier dood. Het doet er voor mij niet toe of deze denkwijze reëel is, ik blijf het denken. Er is op dit moment een tendens om te tekenen in de stijl van andere tekenaars, omdat zij bij voorbeeld populair zijn. Kijk naar Harry Dickson in Eppo Wordt Vervolgd. Perfect getekend, dat wel, maar een kopie van Edgar P. Jacobs. Idem dito voor Professor Palmboom van Dick Briel. Erg goed, maar een kopie. Ik vraag me af, waarom er geen Kuifje-verhalen meer gemaakt mogen worden. Ik vind het belachelijk dat dat verboden is. Als anderen een strip even goed of beter kunnen maken dan de oorspronkelijke tekenaar, moeten zij daartoe de mogelijkheid krijgen. Een goed voorbeeld is Suske & Wiske en dergelijke. Ik vind het heerlijk dat iedereen die aan dit soort strips meewerkt tegenwoordig in het album wordt vermeld. Toen Trigië in Engeland werd gepubliceerd waren de namen van Mike Butterworth en mij nergens te vinden! Ook in het album dat werd uitgegeven door uitgeverij Hamlyn wordt mijn naam nergens vermeld. Dat is verkeerd, zo ga je niet met mensen om. Zelfs de letteraar en de inkleurder dienen naar mijn bescheiden mening vermeld te worden, ook zij hebben een inbreng in het verhaal. Als een bioscoopfilm is afgelopen en de aftiteling begint, blijf ik kijken, want als de muziek goed was, wil ik ook zien wie de muziek heeft gemaakt! Het nadeel is, dat bij ons aan het eind van een film, in de bioscoop altijd het Engelse volkslied wordt gespeeld, waarbij verwacht wordt dat je twee minuten gaat staan. Dus de meeste bezoekers verlaten de zaal tijdens de aftiteling. Ik kan er niet tegen als iemand mij vertelt wat ik doen moet. Ik had daar al veel problemen mee toen ik in het leger zat en ik orders uit moest voeren; ik zou er nog steeds problemen mee hebben als ik nu in loondienst zou werken. Storm Nu we het toch over film hebben, heb je nog iets vernomen over de Storm-film, die de Cannon Group zou gaan maken? Ik geloof het pas als ik het zie! Het enige wat ik heb, is een aantal brieven van Cannon. De film doet er ook eigenlijk niet toe, die brieven vind ik veel belangrijker. Ze zijn het grootste compliment dat ik ooit heb gehad. Wat iemand anders ook zegt, doet, zal gaan zeggen of zal gaan doen, een grotere waardering voor m'n werk kan ik niet krijgen. De eerste brief heb ik dan ook ingelijst. Handelt Oberon nu verder de filmzaken af? Ja, ik kreeg namelijk een telefoontje van ene Menahem Golan en ik wist niet wie hij was. Hij zegt: 'U spreekt met Cannon Film', ik zeg: 'Ja?'. Ik dacht dat het één van die kleine filmbedrijfjes was die je tegenwoordig als paddestoelen uit de grond ziet schieten. Hij zegt: 'Ik ga een film maken naar jouw stripverhalen' en ik reageer weer met de opmerking 'Oh, dat is leuk!' Toen begon hij over 'rechten kopen' en heb ik hem doorverwezen naar Fons te Marvelde van Oberon. Ik heb er nooit meer iets van gehoord. Later vernam ik pas dat Cannon Film één van de grootste filmproducenten van Amerika en dat Menahem Golan één van de twee directeuren is! (Een maand geleden werd bekend dat de filmplannen voorlopig van de baan zijn. AvO). Wie had Storm moeten spelen in de film? De hoofdrolspeler uit Space-hunter, Peter Straus. Maar Storm is eigenlijk helemaal geen sterk personage, hij is een cliché, een soort intellectuele Conan. Roodhaar heeft veel meer karakter. Wordt er nog gewerkt aan video's van Storm voor de Nederlandse tv? Nee, ik geloof dat ze dat hebben opgegeven. Mijn verhalen leven niet op video. Er is nog wel een video gemaakt van mijn korte verhaal De legende van Byloch, wat Wilbert Plijnaar heeft geschreven. Prachtig verfilmd! (Inderdaad. AvO) In Engeland wordt binnenkort het tweede deel van Storm uitgegeven. Ja, maar wanneer is nog niet bekend. De tekst is al diverse keren afgekeurd. De originele tekst van Martin Lodewijk is wel goed genoeg voor mij, maar niet goed genoeg voor het Engelse publiek. Wie vertaalt Martin z'n teksten weer terug naar het Nederlands? Kees Vuik heeft dat een tijd gedaan. Ook Martin z'n zus is er mee bezig geweest, maar wie het nu doet is mij onbekend. Redactieleden denk ik. Heeft Martin daar nog invloed op? Ja, maar er glipt wel eens iets door en dan kan Martin erg kwaad worden als het fout gaat! Martin z'n Engels is eigenlijk niet goed genoeg. Hij is heel erg goed, begrijp me niet verkeerd, maar hij kent de nuances van de taal niet. Engels kan soms heel subtiel zijn. Ik heb Martin ooit gevraagd of hij de vertaling niet zelf ter hand kon nemen, maar dat wil hij niet. Hij bedenkt zijn teksten in het Engels en hij vindt het heel moeilijk om dat terug te vertalen. Ik heb dat nooit goed kunnen begrijpen. (Volgens de Eppo Wordt Vervolgd-redactie verzorgt Martin Lodewijk met ingang van het nieuwe Storm-verhaal, Vandaahl, de Verderver, toch zelf de vertaling. AvO) Technieken Schilder je altijd eerst de achtergronden van je pagina 's? Als je een bepaalde sfeer van je platen wilt laten uitgaan, moet je eerst die sfeer creëren. Daarna kan je er overheen schilderen wat je maar wilt, maar de sfeer zit goed. Wat ik er overheen schilder is dus in wezen onbelangrijk. Ik kan zo werken omdat ik gouache gebruik. Ook de fouten zijn op deze manier makkelijk te corrigeren, ik schilder er gewoon overheen. Als je met gouache gaat beginnen lijkt het een moeilijke manier van werken, maar als je er een tijdje mee werkt zul je zien dat het je makkelijk afgaat. Ik weet niet wat voor soort materialen Vicente Segrelles gebruikt, maar de sfeer die van zijn pagina's uitgaat is heel mooi. Z'n figuren zijn daarentegen heel slecht! Ik zie hier veel polaroids liggen van handen. Heb je daar moeite mee? Soms is het inderdaad moeilijk om een hand precies goed te krijgen. Normaal gebruik ik die foto's niet, maar als ik een plaatje moet tekenen waarop wordt ingezoomd op de hand, dan moet ik soms wel. Je hebt ook veel foto's van naaktmodellen. Modellen zijn nooit zo goed als je eigenlijk wilt dat ze zijn. Ik heb diverse modellen geprobeerd, maar de één had te korte benen en bij de andere zagen de borsten er niet uit, dus daar ben ik snel mee gestopt. Het is veel gemakkelijker om je hoofd te gebruiken. Fantasie is sterker dan realiteit, realiteit is zo gewoon. Als ik een model gebruik, ziet mijn tekening er ook uit als dat model, het magische element is geheel verdwenen. Het leuke van fantasie is, dat je smoorverliefd kan worden op Roodhaar, maar haar nooit kan krijgen, omdat ze niet bestaat. Het is een soort hoofse liefde. Roodhaar en Storm zien er bij mij ook nooit hetzelfde uit, ik kan ze niet elke keer hetzelfde tekenen. Hoe ze eruit zien hangt af van de stemming waarin ik ben. Ik hou ook helemaal niet van herhalingen. Als de lezers het niet leuk vinden: sorry, het is mijn manier van werken. Als het publiek om die reden de albums niet meer koopt heb je wel een probleem. Ik zou het natuurlijk niet leuk vinden, maar ik zou me er geen zorgen over maken. Stel je voor dat ik geen enkele strip meer geplaatst krijg, dan zou ik mijn manier van leven daarom nog niet hoeven te veranderen! Ik ga er vanuit dat ik nooit zal gaan werken zoals de fans graag zouden zien dat ik werk. Dat zou ontzettend fout zijn, ik moet zelf tevreden zijn. Overal ter wereld zijn mensen die tevreden zijn met wat ze maken. Je moet alleen het geluk hebben dat er een heleboel mensen zijn die mooi vinden wat jij maakt, maar je moet het niet voor hen maken maar voor jezelf. Wat vind jij het beste Storm-verhaal dat er gemaakt is? De best getekende verhalen zijn de verhalen die Kelvin Gosnell heeft geschreven. (De legende van Yggdrasil, Stad der Verdoemden. AvO) Hij gaf me namelijk een hele grote visuele vrijheid. Keivin is een hele aardige vent. Zijn grootste passie is de luchtvaart, daar weet hij dan ook heel veel van. Is zijn passie voor luchtvaart even groot als die van jouw voor auto-modelbouw? Nee, ik vind het leuk om naar oude auto's te kijken of om erin te rijden, maar ik heb geen technische kennis. Zijn de verhalen van Keivin Gosnell ook de best geschreven verhalen? Nee, ik denk dat dat De kronieken van Pandarve zijn, hoewel er wel een aantal dingen zijn die ik niet zo leuk vind. De Kronieken hebben namelijk een gebrek aan menselijkheid. Toch denk ik dat het de beste verhalen zijn, omdat er een schok door me heen gaat als Martin mij een nieuwe pagina doorbelt. Ik heb dan altijd het gevoel dat ik het moet tekenen! Werken met Martin heeft altijd iets opwindends. Soms wordt het me echter allemaal te technisch, dan praat hij abacadabra, het zal wel inherent zijn aan de sciencefiction. Ik vind ook dat zijn ideeën vaak te moeilijk zijn voor kinderen. Iemand vroeg me pas of Storm en Roodhaar ook een seksleven hebben. Ik heb toen één speciaal plaatje voor haar gemaakt, met daarbij de tekst: 'Nee mevrouw. Storm neukt haar alleen maar!' Ik wilde het naar haar opsturen, maar uiteindelijk heb ik dat toch maar niet gedaan. Storm en Roodhaar moeten regelmatig naar de toilet, maar dat laat je toch ook niet zien? ========================= Kader De Don Lawrence Fanclub (DLF) bestaat al meer dan drie jaar en is sinds het begin bezig met het verzamelen van al het materiaal dat Don Lawrence in zijn dertigjarige carrière als striptekenaar heeft gemaakt. Dit materiaal wordt gepubliceerd in het Don Lawrence-magazine Thunder, dat de DLF vier keer per jaar uitgeeft. Thunder is een blad dat vol staat met artikelen, interviews, oude illustraties en strips van Don Lawrence. Strips die nog nooit in Nederland zijn gepubliceerd en speciaal voor Thunder worden vertaald en geletterd. Op dit moment lopen er twee vaste stripseries: Erik the Viking en Maroc the Mighty. Deze zijn gemaakt in de periode dat Don Lawrence nog in zwart/wit tekende. Daarnaast staan er in Thunder ook korte stripjes, zoals Fireball XL5 en The Tinkle Twins. Naast Thunder houdt de DLF zich ook bezig met allerlei andere dingen, zoals de DLF-bijeenkomst, die eenmaal per jaar wordt georganiseerd om zo de fans met Don Lawrence in contact te laten komen. Maar vooral wordt de DLF geroemd om de DLF-producties, zoals de full color-posters, die de fanclub minstens één keer per jaar uitbrengt, bij voorkeur tijdens de Strip-3-daagse. Ook voor de afgelopen 3-Daagse stond er weer een poster op het programma, die speciaal voor de DLF getekend is. Het is een prachtige poster van Roodhaar op het originele formaat 60/45. De DLF heeft trouwens grootse plannen met het Don Lawrence-magazine. Het nieuwste nummer (Thunder 11), dat in september verschenen is, heeft een kleurencover gekregen en ook het binnenwerk heeft een verandering ondergaan, om het blad op die manier een meer professionele aanblik te geven. Deze veranderingen konden worden doorgevoerd dankzij het ledental van de fanclub. In wezen is het ledental het grootste probleem waar een stripfanclub mee te maken heeft. In tegenstelling tot een fanclub van een popartiest heeft de grootste stripfanclub van Nederland maar een klein aantal leden. Dit weerhoudt de DLF regelmatig van het uitbrengen van mooi materiaal van Don Lawrence. Voor iedere fanclub geldt namelijk 'Hoe meer leden, hoe meer de fanclub doen kan!' Voor meer informatie over Don Lawrence en de DLF kan je schrijven naar: Don Lawrence Fanclub Meerstraat 5 4826 NA Breda Telefoon (+31)(0)76-710914 Rob van Bavel Webredactie: Bovenstaande informatie over de Don Lawrence Fanclub is niet meer actueel. Kijk voor meer info op www.donlawrence.nl