Superhelden als Superman en Batman werden geboren onder een gunstig gesternte. Vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bedacht, bereikten zij in korte tijd een enorme populariteit. Zij waren de juiste verbeelding voor de collectieve behoefte aan een sterke held, die de wereld kon verlossen van de gesel van het nazi-dom en van de grootste schurk aller tijden, Hitler. Met veel succes hebben zij en hun collega-superhelden in de veertiger jaren de Duitsers en Japanners bestreden, en het grote publiek smulde ervan.

Toen het fascisme, dat de wereld teisterde, ook in werkelijkheid was verslagen, brak er voor de superhelden een moeilijke tijd aan. Alles zou voortaan anders worden en met de beteugeling van dit grootste kwaad aller tijden, leek alle boosheid voorgoed uitgebannen. Begin vijftiger jaren leden de superhelden en de comic books, waarin zij hun avonturen beleefden, een kommervol bestaan. Zij hadden zich mokkend teruggetrokken in hun geheime schuilplaatsen en enkele gingen zelfs volledig ter ziele, bij gebrek aan waardige tegenstanders. De Amerikaanse hetze tegen comic books in de vijftiger jaren gaf velen de genadeslag, en het wachten was nog slechts op het definitieve einde van het superheldendom. We zouden nu meewarig op deze stripvorm teruggekeken hebben, zoals we dat doen op de stomme film en de oude pathefoon, als niet één man een stokje had gestoken voor dit voortijdige einde. Het gaat om Stan Lee, de man die begin zestiger jaren de superhelden nieuw leven inblies en daarmee als heruitvinder van het moderne superheldendom kan worden gezien. Silver Age Stan Lee, die eigenlijk Stan Leiber heet, heeft de hele ontwikkeling van de comic books en de superhelden van nabij meegemaakt. In 1939 trad hij op zeventienjarige leeftijd in dienst bij Timely, de uitgever van beroemde superhelden uit de oorlogsjaren zoals The Human Torch van Carl Burgos, Submariner van Bill Everett en Captain America van Jack Simon en Joe Kirby. Lee was aanvankelijk als scenarist, later als scenarist/redacteur bij Timely werkzaam. Toen de superhelden na de oorlog ter ziele gingen, ging de uitgeverij onder de nieuwe naam Atlas met Stan Lee aan het hoofd over op andere genres in de comic books, zoals western- en monsterverhalen. In 1955 kwam er bij National Publications, het huidige DC, een eerste herleving van de superhelden in de vorm van een nieuwe Flash, maar Lee achtte de tijd nog niet gekomen. In de bloeitijd van de superhelden ontleenden zij hun grote populariteit aan het bestrijden van de nazi's en de Jappen. Die tijd wordt over het algemeen de Golden Age van de superhelden genoemd. Sommigen zien dan ook 1955 met de herleving van Flash als het begin van de Silver Age, maar de kenners leggen dit begin in 1961, het jaar waarin Stan Lee de nieuwe superhelden uitvond. Nieuwe superhelden In 1961 kwamen Stan Lee en tekenaar Jack Kirby met een heel nieuw concept voor de superheldenstrips. Zij creëerden een team van superhelden, de Fantastic Four, die onmiddellijk grote populariteit verkregen. Het is niet zo eenvoudig om aan te geven, wat nu precies het nieuwe van deze superhelden van de inmiddels tot Marvel omgedoopte uitgeverij was. Belangrijk verschil met de onoverwinnelijke en ongenaakbare superhelden van de oorlogsperiode was, dat deze nieuwe helden veel menselijker trekken vertonen en lang niet altijd als overwinnaar uit de strijd komen. In hun dagelijks bestaan leiden zij vaak een normaal leven, en zijn soms in de ogen van anderen wat minderwaardige mensen of outcasts. Waarschijnlijk worden hierdoor de identificatiemogelijkheden, vooral bij jongeren, veel groter dan bij de oude superhelden. Hetzelfde gaat ook op voor de schurken die Lee ten tonele voert. Hun misdadigheid of machtswellust wordt vaak aannemelijk gemaakt vanuit traumatische gebeurtenissen in het verleden. In hun totaliteit ademen de superheldenstrips van Stan Lee daardoor veel minder het zwart/wit karakter, dat de vroegere superheldencomics kenmerkte. Lee heeft dit eens als 'helden met fouten tegen geliefde schurken' omschreven. In 1962 volgde Spider-Man van de hand van Lee en Steve Ditko in Amazing Fantasy 15, spoedig gevolgd door The Hulk, Thor en Iron Man, allen weer van Kirby's hand. In 1963 volgde Dr. Strange in Strange Tales 110, weer getekend door Ditko, en in dat jaar werden ook twee nieuwe teams gevormd: Avengers en X-Men: In 1964 volgde Daredevil en een jaar later werd ook Captain America weer tot leven gewekt, nadat dat eerder al met The Human Torch als lid van de Fantastic Four en met Submariner was gebeurd. In 1966 beleefde The Silver Surfer zijn eerste optreden. Marveldom Behalve het menselijk karakter van de nieuwe helden en schurken, bedacht Lee nog een andere opzet voor de superheldencomics, die, ook zakelijk, in sterke mate bijdroeg tot het grote succes van de Marvel-comics. Veelvuldig liet hij de helden optreden in de avonturen van andere helden (cross-overs), waardoor de lezers van één serie ook nieuwsgierig werden naar andere series. Soms liet hij zelfs de verhaallijn van de ene in de andere serie overlopen, een gang van zaken, die tegenwoordig door Marvel veelvuldig wordt toegepast. Op die manier ontstond er een ingewikkeld samenstel van alle superheldendaden, die een heel eigen wereld omvatten. Wie eenmaal in die wereld is gedoken, moet elke maand alle deeltjes kopen om bij te blijven. Veel tieners, maar tegenwoordig ook twintigers en dertigers, doen dat. Zij noemen zich Marvelites en men spreekt over het Marveldom. Het nieuwe, menselijke karakter van de Marvel-superhelden, en de vestiging van dit Marveldom, maakten de Marvel-comics in korte tijd zeer populair, al bleef deze populariteit ver achter bij die van de Golden Age-superhelden. In 1966 werd Marvel de grootste comic book-uitgever en nog steeds heeft zij tweederde van de markt in handen. Ook in Nederland kennen de Marvel-comics via de uitgaven van Juniorpress een grote populariteit. Stan the Man Stan Lee werd door dit alles een gevierd man. De studentenbeweging in Amerika eind zestiger jaren zag in de Marvel-superhelden het begin van een nieuwe cultuur, en Lee werd veelvuldig uitgenodigd om toespraken te houden op de campussen. Marvel-comics werden als onderdeel van de nieuwe Pop-art gezien, iets waarmee de uitgeverij nog veelvuldig flirt. De schrijfstijl van Lee is abundant, met veel alliteraties. Zichzelf noemde hij 'Stan the Man' en voor alle tekenaars had hij passende bijnamen. In 1972 werd Lee ook uitgever van Marvel en sinds 1979 heeft hij het hoofdredacteurschap overgedaan aan zijn veelverguisde epigoon Jim Strooter. Zonder veel eigen inbreng weet deze al jarenlang de succesformule van Stan Lee te imiteren. De nu 62-jarige Lee houdt zich momenteel vooral bezig met de vele film- en tv-versies die er van zijn creaties worden gemaakt. Hij leest de comic books zelfs nog maar zelden en schrijft er nog zeer sporadisch verhalen voor. Van zijn hand zijn vele boeken verschenen, waarin hij op sappige wijze de Marvel-geschiedenis verhaalt, zoals: Origins of Marvel Comics (1974) en Bring on the Bad Guys (1976). Stan Lee zal de geschiedenis in gaan als de heruitvinder van de superhelden, en daarmee als de redder van de comic books.