Mijn fotocamera begaf het na slechts vier (onscherpe) foto's, dus ik heb wederom hulptroepen moeten inschakelen. Willem Naber leverde mij deze prachtfoto van stripgrootheden Willy Lohmann (Kraaienhove) en Bob van den Born (Professor Pi), John Croezen (de Pipo-foto) en Erwin Suvaal namen de rest van de foto's voor hun rekening. Een terugblikje op De Stripdagen 2008.

Zondag 19 maart 2006 was een belangrijke datum in de geschiedenis van de krantenstrip, maar er is geen stad of dorp ter wereld waar er bij deze dag werd stilgestaan. Of het moet in het huis van de familie Walker zijn geweest, want precies 55 jaar ervoor nam Beetle Bailey zijn intrek in Camp Swampy.

Na vier jaar zwoegen en zweten is dan eindelijk bij uitgeverij Atlas het kloeke naslagwerk 100 Stripklassiekers die niet in je boekenkast mogen ontbreken verschenen. De Belgische samensteller èn journalist Geert de Weyer droomt al van een vervolg.

Brussel is niet aleen de politieke hoofdstad van Europa. De stad beschouwt zich ook als het Europese centrum van het beeldverhaal. Symbolisch hiervoor zijn de vele stripfresco's. Aanleiding: de overheid ergerde zich aan de vervallen buurten en de kale muren met graffiti. Ook Brussel heeft namelijk zijn Vogelaar-wijken. Het plan om de muren van stripfiguren te voorzien bleek een gouden greep. Tijd voor een kerstexcursie!

Het voert te ver om Britse strips als een contradictio in terminis op te vatten. Toch staat Groot-Brittannië aan deze zijde van de Noordzee niet echt bekend als een land met een sterk ontwikkelde stripcultuur van eigen bodem. Onterecht, zo blijkt uit twee studies.

De BBC vertoont met kerst een nieuwe Wallace & Gromit van Aardman Animations. Ditmaal geen avondvullende klei-animatiefilm van uitvinder Wallace en zijn slimme hond Gromit, maar een tv-productie van dertig minuten. 'Het is een bakkersmysterie... een whodonut', meldt Peter Lord, mede-oprichter en producent van de Britse studio.

Uitgeverijen Casterman en Fluide Glacial hebben de handen ineen geslagen. Als uitgeverij Glad IJs geven zij in het Nederlands verhalen uit die eerder in het Franse tijdschrift Fluide Glacial te lezen waren. De overeenkomst in de naamgeving zal niet toevallig zijn.

Van de Israëlische striptekenaar Rutu Modan (1966) verscheen afgelopen zomer het boek Vermist. Het is een ontroerende vertelling over de zoektocht van twee mensen naar een verloren geliefde. Of liever: naar de ware identiteit van die geliefde. Het is ook een mooi, zij het kritisch portret van het hedendaagse Israël, een samenleving aan de rand van de waanzin en in het episch centrum van een identiteitscrisis. Stripschrift sprak met Modan.

Medio 2006 deed de rechter uitspraak in een kort geding over een zaak die het bestuur van Stichting Het Toonder Auteursrecht had aangespannen tegen uitgeverij Panda. Het geschil betrof de uitgave van het boek De tao van Toonder, geschreven door Frank van Hartingsveld. De rechter besliste dat de stichting in haar gelijk stond en dat het boek, voordat het werd uitgegeven, eerst had moeten worden voorgelegd aan de stichting die - zeker na het overlijden van Marten Toonder zelf, op 27 juli 2005 - over het creatieve erfgoed van Toonders nalatenschap waakte. Die uitspraak viel Hans Matla, de man achter uitgeverij Panda, rauw op het dak. Een periode van stress, mede door privé-oorzaken, was het gevolg. Nu gloort er echter licht aan de horizon. Een doorbraak in de onderhandelingen met de stichting geven de rijzige Hagenaar nieuwe energie. Een vraaggesprek met een stripliefhebber, megaverzamelaar, uitgever en grondlegger van het verschijnsel 'stripcatalogus' in het Nederlandse taalgebied.

Eind september vorig jaar stond er een noodkreet in NRC Handelsblad, onder de kop 'Red de Nederlandse strips'. De tekenaars Jean-Marc van Tol en Hanco Kolk beschrijven in dit artikel de bedreigde positie van de Nederlandse strip, en de gevolgen die dat heeft voor de nieuwe generatie striptekenaars: er valt voor de meeste tekenaars geen droog brood met strips te verdienen. Van Tol en Kolk richten zich onder meer tot de overheid die, net als in België en Frankrijk al gebeurt, meer zou kunnen en moeten doen om de Nederlandse strip als cultureel fenomeen serieus te nemen en te stimuleren. ==============================

Nawoord bij het artikel 'De Nederlandse stripmarkt - Tussen vertwijfeling en hoop' (Stripschrift 397, februari 2009)

De Vlaamse stripmarkt

Net toen het Stripschrift-nummer met mijn artikel bij de drukker lag, werd bekend dat de Vlaamse boekenorganisatie Boek.be nieuw onderzoek had laten uitvoeren, dit keer door GfK, dezelfde organisatie die ook het in het artikel aangehaalde boekenmarktonderzoek deed in Nederland, Frankrijk en Duitsland. Boek.be meldde dat de gegevens van zowel 2007 als 2008 voor de Vlaamse boekenwereld beschikbaar waren (zie www.boek.be/Nederlands/Diverse/Nieuws/Boekbe_sluit_overeenkoms/page.aspx/954?xf_itemId=296). Aangezien de resultaten van het GfK-onderzoek op grond van de gebruikte onderzoeksmethode vermoedelijk beter vergelijkbaar zouden zijn met de gegevens uit de drie andere landen dan het eerder voor Boek.be verrichte onderzoek door TNS Media (dat in het artikel is gebruikt), is aan Boek.be gevraagd of men de afzet- en omzetcijfers uit 2007 van boeken in het algemeen, en van strips in het bijzonder wilde verstrekken ten behoeve van mijn onderzoek en als aanvulling op het Stripschrift-artikel. Boek.be was hiertoe bereid. Deze cijfers verschilden nogal van het TNS Media-onderzoek, reden om ze in dit nawoord te vermelden. De verschillen worden in bijgaande tabel (zie a in infobalk rechts) weergegeven. De dekkingsgraad van het GfK-onderzoek in 2007 is volgens GfK 85%. De dekkingsgraad van het TNS Media-onderzoek wordt door Boek.be geschat op 70%. De Vlaamse afzet- en omzetcijfers van het algemene boek zijn volgens het GfK-onderzoek hoger. De afzet- en omzetcijfers van strips zijn juist beduidend lager. Na extrapolatie worden de verschillen zelfs nog groter: de stripafzet en -omzet blijkens de GfK-cijfers worden dan meer dan gehalveerd ten opzichte van de TNS Media-cijfers. Een even sterke afname geldt voor de afzet en omzet van strips per inwoner. Het marktaandeel van strips op de totale boekenverkoop in Vlaanderen is volgens het GfK-onderzoek maar half zo groot als volgens TNS Media. Boek.be meldde mij dat in de GfK-cijfers de verkoop via stripspeciaalzaken niet is opgenomen. De website 'De Stripspeciaalzaak' zegt daarentegen dat dit wèl het geval is (zie www.stripspeciaalzaak.be/Verkooptop10.php). De verschillen zijn echter zo groot, dat deze alleen maar kunnen worden verklaard doordat de verkoop via de (meeste) stripspeciaalzaken niet is meegenomen in de GfK-cijfers. Als wordt uitgegaan van de GfK-cijfers worden de verschillen tussen Vlaanderen en Nederland kleiner, maar ze blijven aanzienlijk. Deze nieuwe cijfers zijn door de gehanteerde onderzoeksmethode beter vergelijkbaar met die van de andere landen, maar tegelijkertijd geven de grote verschillen tussen beide Vlaamse onderzoeken een indicatie van de belangrijke rol die stripspeciaalzaken spelen bij de verkoop van strips, althans in Vlaanderen. Pas als alle stripspeciaalzaken aan het GfK-onderzoek meedoen, zullen de cijfers helemaal betrouwbaar zijn. Rudi de Vries, 16 januari 2009 ==============================

Bronnen gebruikt bij het artikel 'De Nederlandse stripmarkt - Tussen vertwijfeling en hoop', Stripschrift 397, februari 2009.

Gedrukte/geprinte bronnen

- Bij, Erwin van der (1996) Stripboeken, stripspeciaalzaken en stripkopers? een marktanalyse (eindexamenscriptie Hogeschool van Amsterdam). - Brunsmann, Justine (1998) Strip in beeld - Ambitie en ambivalentie in de Nederlandse stripwereld (doctoraalscriptie UvA). - Cloostermans, Mark (2008) 'Vlaamse stripuitgeverij Ballon Media vindt zichzelf opnieuw uit', Boekblad 13, 3 juli, blz. 22-23. - Dohmen, Toon (1997) 'Van voddig genre tot een volwassen uiting van cultuur', Boekblad 23, 6 juni, blz. 14-17. - 'Dossier Bande Dessinée - La guerre des étals' (2008), Livres Hebdo 717, 18 januari, blz. 76-86. - Tol, Jean-Marc van (1999) 'De Nederlandse strip ligt niet op zijn gat'. In: M. Schifferstein e.a. (red.), Stripjaar 1999/2000. Sherpa i.s.m. Stichting Beeldverhaal Nederland, Amsterdam, blz. 15-20. - Tol, Jean-Marc van en Hanco Kolk (2008) ?Red de Nederlandse strips?, NRC Handelsblad 27 en 28 september, blz. 44. - Vonkeman, Janneke (1988) 'Stripuitgevers en Aldipress eensgezind: Markt RIJP voor sterk aanbod van stripboeken', Boekblad 24, 17 juni, blz. 13.

Websites

- Boek.be (2008) 'Boekenverkoop Vlaanderen stijgt met 8%' (persbericht 29 april), Boek.be, www.boek.be/Nederlands/Diverse/Nieuws/Boekenverkoop_Vlaanderen_/page.aspx/954?xf_itemId=207, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Boek.be/TNS Media (2008) 'Monitor Boekverkoop 2006-2007' (presentatie, onderdeel van het persbericht van Boek.be 'Boekenverkoop Vlaanderen stijgt met 8%', 29 april), Boek.be, www.boek.be/Nederlands/Diverse/Nieuws/Boekenverkoop_Vlaanderen_/page.aspx/954?xf_itemId=207, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Börsenverein des Deutschen Buchhandels 'Wirtschaftszahlen', Börsenverein des Deutschen Buchhandels, www.boersenverein.de/de/portal/Wirtschaftszahlen/158286, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Centre National du Livre (2008) Économie du livre - Le secteur du livre: chiffres-clé 2006-2007 (PDF-bestand), bijlage bij Centre National du Livre 'Le secteur du livre: quelques chiffres clés (mars 2008)', Centre National du Livre, www.centrenationaldulivre.fr/?Chiffres-cles-du-livre, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - GfK Bilan 2006 du marché de la bande dessinée - Entre Sushis et Moules-Frites (PDF-bestand), bijlage bij Didier Pasamonik (L'Agence BD) 'La bande dessinée championne des ventes en librairie en 2006, selon GfK', ActuaBD, 16 januari 2007, www.actuabd.com/La-bande-dessinee-championne-des-ventes-en-librairie-en-2006-selon-GfK, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Kochhan, Christoph (2008) 'Branchen Monitor Buch. Ausgabe Januar 2008', Börsenverein des Deutschen Buchhandels, www.boersenverein.de/de/portal/Januar_2008/200947, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Ministère de la Communauté française de Belgique (2008) Le marché du livre de langue française en Belgique, Données 2006 (PDF-bestand), bijlage bij Communauté française de Belgique 'Service de la Promotion des Lettres: Le marché du livre de langue française en Belgique', Communauté française de Belgique, www.promotiondeslettres.cfwb.be/documents/etudesext/marche2006.html, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Pasamonik, Didier (L'Agence BD) (2007) 'Céline Fédou (GfK): «Une année dans le rouge ne veut pas dire que le marché de la BD est en crise !»', ActuaBD, 16 januari, www.actuabd.com/Celine-Fedou-GfK-Une-annee-dans-le-rouge-ne-veut-pas-dire-que-le-marche-de-la-BD-est-en-crise, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Pasamonik, Didier (L'Agence BD) (2007) 'La bande dessinée championne des ventes en librairie en 2006, selon GfK', ActuaBD, 16 januari, www.actuabd.com/La-bande-dessinee-championne-des-ventes-en-librairie-en-2006-selon-GfK, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Stichting CPNB (2007) 'Top-100 best verkochte boeken in 2006: Steeds meer megasellers' (persbericht 20 februari), Stichting CPNB, www.cpnb.nl/dotnet/PB/PB_Detail.aspx?Persbericht_ID=130, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Stichting CPNB (2008) 'Boekenbranche vooruitstrevende vernieuwer. In 2007 meer boeken verkocht dan ooit.' (persbericht 14 januari), Stichting CPNB, www.cpnb.nl/dotnet/PB/PB_Detail.aspx?Persbericht_ID=243, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Stichting CPNB (2008) 'Nederlandse literatuur scoort hoog in CPNB Top-100 best verkochte boeken 2007 - Top 3 boven half miljoen exemplaren' (persbericht 17 februari), Stichting CPNB, www.cpnb.nl/dotnet/PB/PB_Detail.aspx?Persbericht_ID=247, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Stichting Marktonderzoek Boekenvak 'Nieuws', Stichting Marktonderzoek Boekenvak, www.marktonderzoekboekenvak.nl, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009. - Stichting Marktonderzoek Boekenvak 'Uitgevers', Stichting Marktonderzoek Boekenvak, www.marktonderzoekboekenvak.nl/index.php?page=uitgevers, laatst geraadpleegd op 5 januari 2009.

Bronnen voor bevolkingsgetallen

- CBS 'CBS Statline', CBS, http://statline.cbs.nl/StatWeb/default.aspx, geraadpleegd in december 2008. - Insee (Institut national de la statistique et des études économiques) 'Bilan démografique 2007', Institut national de la statistique et des études économiques, www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=ip1170®_id=0#inter1, geraadpleegd in december 2008. - NIS (Nationaal Instituut voor de Statistiek) / FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie 'Downloadbare bestanden', Nationaal Instituut voor de Statistiek / FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, http://statbel.fgov.be/figures/download_nl.asp#2, geraadpleegd in december 2008. - Statistische Ämter des Bundes und der Länder 'Gemeinsames Datenangebot der Statistischen Ämter des Bundes und der Länder', Statistische Ämter des Bundes und der Länder, www.statistikportal.de/Statistik-Portal, geraadpleegd in december 2008.

Databestand

- GfK Retail and Technology/Stichting Marktonderzoek Boekenvak (2008): Verkoop strips (NUR-codes 360 t/m 366) 2006 en 2007 op weekbasis.

Als we over een jaar of vijftig terugkijken naar 2008, dan is de kans groot dat we het ons herinneren als het jaar waarin de Tweede Grote Depressie begon. De kans dat we het ons herinneren als het jaar waarin één van de beste stripcompilaties z'n afronding bereikte, is kleiner. Toch mogen we wat dat betreft blij zijn met het afgelopen jaar, het jaar waarin de klassieke strip uit de Eerste Grote Depressie in z'n geheel werd uitgegeven zoals het hoort.

Berend Vonk tekende een album vol surrealistische verhalen en absurdistische grappen bij elkaar. Maar spioneerde hij ook nog voor de Binnenlandse Veiligheidsdienst?

De zesendertigste editie van het stripfestival van Angoulême zit erop. Enkele prima expo's niet te na gelaten, waren ditmaal alle ogen gericht op de groepsexpositie van twintig Vlaamse stripauteurs. De nieuwe generatie, zeg maar, al wilde men dat vooral niet gezegd hebben. Niettemin werden de vele inspanningen om de Vlaamse strip er aan de man te brengen, meer dan beloond. De buitenlandse pers was lyrisch, verschillende Vlaamse auteurs werden op de schouders getikt door vooral Franse uitgevers. Een sfeerverslag vanaf de eerste rij.

In de jaren 1960 en 1970 maakte de stripwereld in Zuidoost-Azië diverse bloeiperiodes door. Vooral op de Filippijnen speelden 'komiks' een grote rol. Deze gouden tijd liep in de jaren 1980-1990 ten einde. De strip in Zuidoost-Azië leek op sterven na dood. In de zich snel veranderende Aziatische wereld werden strips als irrelevant beschouwd. De sector kreeg te maken met jongeren met meer interesse voor nieuwe media en gadgets, uitgevers die in hun jacht naar meer winst slecht werk publiceerden en instabiele nationale economieën. Talentvolle tekenaars zochten hun heil in het buitenland. De laatste jaren is er echter weer een stijgende lijn zichtbaar, voornamelijk dankzij de stijlinvloed van Japanse manga en nieuwe uitgevers, jonge stripmakers en toenemende professionalisering.