Recensies

'Macaber, bezeten, exuberant, gekweld, morbide, melancholiek, hard, onpeilbaar, ontluisterend, meedogenloos, bizar, cynisch, sadistisch, verbeten.' Het zijn kwalificaties van het tekenwerk van Yrrah in Het Parool en (vooral) Vrij Nederland, aangehaald door Rinus Ferdinandusse, voormalig hoofdredacteur van VN. Hij plukte die adjectieven uit interviews met de maker, de tekenaar Harry Lammertink (Yrrah) uit Apeldoorn en Amsterdam (1932-1996). Terechte kwalificaties, zonder twijfel. Maar toch niet de eerste die me te binnen schieten bij het doorbladeren van het jubileumboek Zwart bloed (samenstelling: Trudy Nijman en Leander Lammertink) gewijd aan zijn werk. Het is vooral de absolute herkenbaarheid van thema's en tekenstijl die me verrast en die een kloof van twintig jaar makkelijk overbruggen. Alles komt snel weer terug: het tekenperspectief dat nog lager is dan het camerastandpunt in een film van Steven Spielberg. De menselijke hoofdfiguren die vanuit dat standpunt over dikke, vaak bijna vormeloze benen blijken te beschikken met de beroemde 'Yrrah-voeten'. Zonder ogen getekend of met ogen die verborgen blijven achter junta-achtige brillenglazen. De mannen bijna altijd gekleed in saaiïge pakken, de vrouwen pronkend met gigantische borsten en billen. Vorm en inhoud sluiten nauw op elkaar aan bij Yrrah. Hij tekent over de universele thema's van de wereldliteratuur: seks, dood en religie. Met zijn tekenpen manoeuvreert hij zijn onderwerpen in situaties die ze tot meelijwekkende slachtoffers maken van de omstandigheden. De kijker kan vaak niet anders dan reageren met een grijns of een grimlach. Zijn onderwerpkeus en niets-en-niemand-ontziend gevoel voor de krankzinnigheden des levens brachten hem in conflict met de humorloze die hards ter linker- en rechterzijde van het maatschappelijk firmament. Een tekening van een zwangere non levert hem de toorn op van Mr. Willem Aantjes van de Anti Revolutionaire Partij en de scribent Michel van der Plas in Elseviers Weekblad. Een door Yrrah ingerichte etalage van De Bijenkorf te Amsterdam kon niet door de feministische beugel van de actiegroep de Strijdijzers. De tekening van een groep monniken die aan de lopende band crucifixen in elkaar timmert is door toenmalig VN-hoofdredacteur Mathieu Smedts uit de krant gehouden: pas zes jaar later kon het wel. Yrrah weigerde vanwege de hoofdredactionele censuur meer dan een jaar lang voor VN te tekenen. Alle gewraakte tekeningen zijn in het boek opgenomen. Wat rest er nu al het rumoer is verstomd? Een fraaie bundel tekeningen van een groot cartoonist. Jazeker: 'macaber, bezeten, exuberant...'. Maar ook, in de woorden van mede-Kringbezoeker Simon Carmiggelt: 'Hij komt de waarheid dichter nabij, dan men verdragen kan'.