Rond 1900 was er ruimte voor nieuw en anders. Decennialang waren klassieke scheidslijnen tussen staat en maatschappij, privé en openbaar, individu en gemeenschap aan het vervagen. Autoriteit gebaseerd op wat vroeger normaal of fatsoenlijk was, brokkelde af. Tegelijkertijd ontstonden deels politiek-ideologisch, deels humanitair-idealistisch geïnspireerde bewegingen die zochten naar wat mensen verbindt. Binnen een nog vers partijpolitiek landschap leidde dat tot een 'hevig gewarrel'. Het was een tijd van felle politieke discussies, gewelddadig verzet tegen de macht en talrijke experimenten om beter samen te leven. Een tijd van profeten, aldus historicus Jan Romein: 'grote en kleine, gave en geschondene, begaafde en alleen maar listige. Eénogen die koning waren in het land der blinden of kwakzalvers in Luilekkerland'. In Het experiment vertelt Nicolas Debon het verhaal van Jean-Charles Fortuné Henry en zijn 'Colonie libertaire d'Aiglemont'. Een waar gebeurd verhaal over een klein collectivistisch experiment (1903-1909) in de Noord-Franse bossen niet ver van Charleville-Mézières. Het zou model kunnen staan voor een waaier van socialistische, communistische, anarchistische leef- en werkgemeenschappen die rond de eeuwwisseling overal in Europa de daad bij het woord voegden. Kenmerkend was hun zoeken, een eclectisch ideaal vol vrijheid, systeemhaat, antimilitarisme, natuurliefde en soberheid - maar ook hoe snel het mis ging. Henry was er eigenlijk in mei 1907 klaar mee. 'Het ging in Aiglemont zoals het elders ging en zal gaan', schreef hij, 'te filosofische filosofen, kameraden bevooroordeeld over hun wilskracht en wat ze echt kunnen, fanatici, luiwammesen, flessentrekkers die geloven hun gedroomde schuilplaats te hebben gevonden, kortom oneerlijke mensen moreel gesproken'. Debon maakt het net iets romantischer. Hij besteedt meer aandacht aan het belovende begin dan aan het echec. Henry zet hij neer als een getroubleerde held met een rauw randje. Dat had hij ook, net als een zeker opportunisme dat Debon onderbelicht laat. Uit een politierapport (oktober 1924) bleek, dat Henry onderstellen van mitrailleurs maakte en leverde aan het Franse leger. In communistische of anarchistische kringen bewoog hij zich toen al jaren niet meer. Het experiment is een sfeervol, eigenzinnig getekend album. De vertaling uit het Frans laat te wensen over en bevat (zelfs tot in de tekst op het achterplat) onzorgvuldigheden en verschrijvingen.