Recensies

Vijf keer hetzelfde verhaal achter elkaar afdrukken in boekvorm, is dat leuk? Ogenschijnlijk niet, tenzij je deze herhaling als filosofisch uitgangspunt neemt van een meta-verhaal. De Duitse tekenaar Martin Tom Dieck en diens schrijvende landgenoot Jens Balzer doen dit in Tot ziens, Deleuze!,
een stripuitgave die gebaseerd is op de ideeën van de Franse filosoof Gilles Deleuze (1925-1995). Deze wijsgeer vatte zijn visie samen in het boek Différence et répétition: ieder mens heeft een individuele kijk op de werkelijkheid, die ook nog eens verschilt per moment waarop hij nadenkt over die werkelijkheid. Sterker nog, herhaling van inzichten brengt verandering van die inzichten tot stand. Dit ingewikkelde gedachtegoed hebben Tom Dieck en Balzer verpakt in een vijf maal repeterend verhaal van negen pagina's, waarin de overleden Deleuze aanklopt bij de veerman die hem moet overvaren naar het dodenrijk. Tijdens dit boottochtje ontwikkelt zich tussen beide mannen een discussie. Het verhaal eindigt als Deleuze is afgezet aan de overkant, om onmiddellijk opnieuw te beginnen. De tekeningen zijn telkens identiek, de volgorde ervan wordt slecht één keer aangepast, maar onderwijl ontwikkelt de discussie zich naar een hoger plan. De veerman ontkent aanvankelijk het herhalende karakter van de boottocht, maar gaat langzaamaan inzien dat er meer achter steekt. Hun discussie wordt steeds diepgravender, met onderwerpen als identiteit, werkelijkheid, herhaling en dood. Daarbij wordt de veerman geholpen door het boek Différence et répétition, dat Deleuze hem tijdens de eerste ontmoeting heeft gegeven. Samen met de roerganger dringt ook de lezer dieper door tot het gedachtegoed van de Franse filosoof. Tot ziens, Deleuze! is geen gemakkelijk boek, maar biedt de goede verstaander een verhelderend inzicht in een populaire hedendaagse filosofie. Het donkere, expressionistische tekenwerk van Tom Dieck ondersteunt de uitgedragen boodschap feilloos.